Trí tuệ nhân tạo (AI) – Động lực đổi mới trong ngành Thông tin - Thư viện và tiếp cận tri thức toàn cầu

Trong thời đại số hóa, khối lượng thông tin khổng lồ đã và đang đặt ra những thách thức lớn đối với nhiều lĩnh vực, đặc biệt là ngành Thông tin - Thư viện. Trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là một xu hướng công nghệ, mà còn là nhân tố quan trọng thay đổi cách con người tiếp cận và xử lý tri thức. Nhờ khả năng phân tích, học hỏi và đưa ra gợi ý thông minh, AI góp phần nâng cao hiệu quả lưu trữ, tìm kiếm và khai thác thông tin, mở ra những bước tiến quan trọng cho ngành Thông tin - Thư viện trong thời đại mới.

1. Ứng dụng AI trong ngành Thông tin - Thư viện

AI đang tạo ra những đổi mới quan trọng trong hoạt động của thư viện, từ quản lý tài liệu đến hỗ trợ người dùng tìm kiếm thông tin. Nhờ khả năng phân tích nội dung, AI giúp hệ thống thư viện tổ chức dữ liệu một cách khoa học hơn. Công nghệ này có thể tự động gán nhãn, phân loại và lập chỉ mục cho hàng triệu tài liệu mà không cần sự can thiệp thủ công, giúp tiết kiệm thời gian và nâng cao độ chính xác trong việc truy xuất dữ liệu. Bên cạnh đó, AI còn giúp cá nhân hóa hành trình khám phá tri thức của mỗi cá nhân. Thông qua việc phân tích hành vi tìm kiếm và nhu cầu nghiên cứu, AI có thể đề xuất những tài liệu phù hợp với từng người dùng, giúp họ dễ dàng tiếp cận những nguồn thông tin cần thiết một cách nhanh chóng và hiệu quả. Ngoài ra, AI còn giúp cải thiện khả năng tìm kiếm thông tin bằng cách sử dụng công nghệ xử lý ngôn ngữ tự nhiên, cho phép người dùng truy vấn dữ liệu một cách linh hoạt và nhận được kết quả chính xác hơn.

2. AI - Chìa khóa mở rộng cánh cửa tri thức

AI không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của thư viện mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng khả năng tiếp cận tri thức cho tất cả mọi người. Đối với những người yếu thế, AI có thể hỗ trợ chuyển đổi văn bản thành âm thanh, mô tả hình ảnh bằng lời nói và nhận diện cũng như dịch ngôn ngữ ký hiệu, giúp người khiếm thị và khiếm thính tiếp nhận thông tin dễ dàng hơn. Ngoài ra, AI còn có khả năng xóa bỏ rào cản địa lý và ngôn ngữ, giúp người dùng trên khắp thế giới có thể truy cập vào kho tài liệu quốc tế. Công nghệ dịch thuật AI hỗ trợ dịch tài liệu từ nhiều ngôn ngữ khác nhau, từ đó thúc đẩy giao lưu học thuật và nghiên cứu toàn cầu, giúp các nhà nghiên cứu và sinh viên dễ dàng tiếp cận với những tri thức mới nhất từ khắp nơi trên thế giới.

3. Ứng dụng AI trong thư viện trên toàn cầu và Việt Nam

Nhiều thư viện trên thế giới đã triển khai AI vào hoạt động của mình để nâng cao hiệu quả phục vụ. Chẳng hạn, Thư viện Anh Quốc đã sử dụng AI để số hóa tài liệu cổ, giúp nhận diện chữ viết tay và trích xuất dữ liệu từ các văn bản hiếm, góp phần bảo tồn và mở rộng khả năng tiếp cận kho tri thức đồ sộ. Tại Mỹ, Thư viện Đại học Harvard ứng dụng AI để hỗ trợ tìm kiếm và phân tích dữ liệu, giúp sinh viên và giảng viên tiếp cận các nguồn tài nguyên học thuật một cách chính xác và nhanh chóng hơn. Tại Singapore, Thư viện Quốc gia Singapore đã sử dụng AI để phân tích thói quen đọc của bạn đọc, đề xuất tài liệu cá nhân hóa và hỗ trợ tra cứu thông tin thông qua chatbot thông minh.

Tại Việt Nam, nhiều thư viện cũng đã áp dụng AI nhằm tối ưu hóa trải nghiệm người dùng. Thư viện Đại học Kinh tế Quốc dân đã triển khai AI vào hệ thống tìm kiếm tài liệu trực tuyến, giúp sinh viên dễ dàng tiếp cận giáo trình, luận văn và các tài liệu học thuật khác. Trong khi đó, Thư viện Đại học FPT đã phát triển trợ lý ảo AI để hỗ trợ sinh viên trong quá trình mượn/trả sách, tra cứu tài liệu và nhận thông tin về các sự kiện thư viện. Ngoài ra, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM cũng đã ứng dụng AI vào việc quản lý và số hóa tài liệu, đồng thời triển khai chatbot AI giúp người dùng tìm kiếm thông tin nhanh chóng và thuận tiện hơn.

4. Thách thức và hướng tiếp cận AI hiệu quả

Mặc dù AI mang lại nhiều lợi ích cho ngành Thông tin - Thư viện, nhưng việc ứng dụng công nghệ này cũng đặt ra không ít thách thức. Một trong những vấn đề quan trọng nhất là đạo đức và quyền riêng tư, khi AI thu thập và xử lý một lượng lớn dữ liệu người dùng. Việc đảm bảo rằng các hệ thống AI không vi phạm quyền riêng tư và có những quy định rõ ràng về bảo mật dữ liệu là điều cần thiết. Bên cạnh đó, sự phát triển của AI cũng có thể ảnh hưởng đến thị trường lao động, đặc biệt là những công việc truyền thống trong thư viện. Điều này đòi hỏi các chuyên gia thông tin - thư viện cần liên tục nâng cao kỹ năng công nghệ số để thích ứng với xu hướng mới. Hơn nữa, tình trạng thiếu hụt nhân lực có chuyên môn về công nghệ cũng là một trở ngại lớn trong việc khai thác tối đa tiềm năng của AI.

Để tiếp cận AI một cách hiệu quả, các thư viện cần tập trung vào việc nâng cao năng lực số cho đội ngũ nhân viên thông qua các chương trình đào tạo chuyên sâu về công nghệ. Đồng thời, các thư viện cần thiết lập các chính sách bảo mật chặt chẽ nhằm bảo vệ dữ liệu cá nhân của người dùng, đảm bảo tính minh bạch trong việc xử lý thông tin. Ngoài ra, việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ AI trong lĩnh vực thư viện tại Việt Nam cũng là một giải pháp quan trọng giúp ứng dụng công nghệ này một cách phù hợp với điều kiện thực tế.

5. Kết luận

AI đang mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành Thông tin - Thư viện, giúp cải thiện khả năng quản lý dữ liệu, nâng cao trải nghiệm người dùng và mở rộng cơ hội tiếp cận tri thức cho mọi người. Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ lưu trữ và tìm kiếm thông tin, AI còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của các tư liệu quý. Công nghệ AI có thể số hóa và phục hồi các văn bản cổ bị hư hỏng, giúp lưu giữ kho tàng tri thức cho các thế hệ tương lai.

Thay vì lo ngại AI sẽ thay thế con người, chúng ta cần chủ động học hỏi và khai thác công nghệ này một cách thông minh và có trách nhiệm. Việc ứng dụng AI không chỉ giúp thư viện vận hành hiệu quả hơn mà còn góp phần xây dựng một xã hội học tập toàn diện và công bằng trong kỷ nguyên số.

PT (Tổng hợp)