Người Giẻ Triêng ở Việt Nam

Tác giả khác đã khắc họa sinh động bức tranh văn hóa tộc người Giẻ-Triêng bằng hình ảnh.

Người Giẻ Triêng ở Việt Nam

Nguyễn Thế Sơn; Phùng Thị Mỹ

Thông Tấn

2017

Tóm tắt

Ở Việt Nam, dân tộc Giẻ -Triêng có 50.962 người, cư trú tập trung tại 2 tỉnh Kon Tum và Quảng Nam. Người Giẻ -Triêng bao gồm 4 nhóm địa phương chính: Giẻ, Triêng, Ve và Bnoong. Trên địa bàn tỉnh Kon Tum, người Giẻ cư trú tập trung ở huyện Đak Glei-đây là nhóm địa phương có dân số đông nhất trong tộc người. Nhóm địa phương có dân số đông thứ hai là người Triêng sống tập trung ở 2 xã Đak Dục, Đak Nông và một phần nhỏ ở xã Bờ Y và thị trấn Plei Kần (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum). Trên lãnh thổ nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, người Triêng và người Giẻ là 2 trong số 49 bộ tộc, cư trú tập trung ở tỉnh Sekong và tỉnh Attapeu. Trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, người Bnoong cư trú ở huyện Phước Sơn; người Ve, người Triêng cư trú ở huyện Nam Giang. Trong quá trình hình thành và phát triển, dân tộc Giẻ-Triêng là một tộc người còn bảo lưu nhiều yếu tố văn hóa vật thể và phi vật thể phản ánh rõ nét đặc trưng của cư dân Bắc Tây Nguyên và Nam Trường Sơn.

Cũng giống như người Xơ Đăng và Bahnar, người Giẻ-Triêng có kiến trúc nhà làng truyền thống. Đây là công trình kiến trúc quan trọng bậc nhất của cộng đồng, là nơi vui chơi, nghỉ ngơi, sinh hoạt lễ hội, tổ chức các cuộc họp dân làng, xét xử các vụ kiện, nơi lưu giữ các bộ sọ thú như là chiến tích săn bắn trong quá khứ… Về cơ bản, ngôi nhà làng giống như các ngôi nhà ở của các gia đình trong làng, nhưng được làm và dựng cầu kỳ hơn, đầu tư nhiều công sức, to hơn và đẹp hơn. Nhà ở của người Triêng và người Ve là những ngôi nhà sàn ngắn thuộc loại hình nhà mái hình “mai rùa” hay “mu rùa”, đó là những ngôi nhà có 4 mái với 2 mái chính hình chữ nhật, 2 mái phụ (chái), mỗi bên là một nửa hình chóp nón.

Nét độc đáo nhất trong trang phục truyền thống của đồng bào Giẻ- Triêng là cả nam lẫn nữ đều sử dụng tấm áo khoác, một loại hình trang phục choàng quấn mang dấu ấn cổ xưa. Phụ nữ khoác tấm thổ cẩm trở nên duyên dáng và để che chở, giữ ấm đôi vai của mình. Nam giới mặc khố và khoác áo choàng, phần trên thắt lại trước cổ hoặc qua vai khi tham gia lễ hội, nhất là khi diễn tấu nhạc cụ đinh tút. Những dịp nhà có khách, tấm áo khoác trở thành chăn đắp, thể hiện tấm lòng hiếu khách của gia chủ. Đặc biệt, người Bnoong ở Phước Sơn là nhóm tộc người sử dụng xà cạp duy nhất ở vùng núi Trường Sơn. Mép xà cạp được gấp và khâu viền cho sợi vải khỏi xổ ra, phía dưới cổ chân còn đeo thêm vòng cườm ngũ sắc. Cách phục sức này đến nay vẫn còn phổ biến vì nó vừa giữ ấm cơ thể, vừa chống côn trùng cắn.

Nguồn sống chủ yếu dựa vào canh tác nương rẫy với cây lúa và nhiều loại hoa màu như: bắp, mì, kê, khoai lang…; cây rau xanh: bầu, bí xanh, bí đỏ, rau cải… Bên cạnh canh tác rẫy, người Giẻ-Triêng còn biết làm nghề thủ công, săn bắt, đánh cá và hái lượm các sản phẩm dưới tán rừng. Đồ uống phổ biến của họ là nước lã đựng trong vỏ bầu khô và các loại rượu nấu từ gạo, bắp, mì…

Nghệ thuật diễn xướng dân gian Giẻ-Triêng khá phong phú với nhiều loại nhạc cụ khác nhau mà tiêu biểu là cồng chiêng và đinh tút. Cồng chiêng là loại nhạc cụ quan trọng và phổ biến thường được diễn tấu trong các lễ hội lớn như ăn trâu, mừng vụ mùa bội thu, khánh thành nhà làng truyền thống. Đinh tút của người Giẻ -Triêng gồm có 6 ống dài ngắn và lớn nhỏ khác nhau được làm từ thân cây trúc. Đây là loại nhạc cụ đơn giản nhưng có âm thanh trầm bổng với lối diễn tấu tập thể gắn kết, phối hợp nhịp nhàng giữa âm nhạc, múa và trang phục truyền thống. ...

Nội dung cuốn sách gồm:

- Nguồn gốc và phân bố dân cư

- Buôn làng, nhà ở

- Nguồn sống

- Y phục, trang sức

- Đời sống văn hóa tinh thần

- Phong tục tập quán, lễ hội